Alfred Bernhard Nobel 21 Ekim 1833 tarihinde İsveç’in Stokholm kentinde doğdu. Silah ve petrolle servet edindi. Dinamitin mucidi Alfred Nobel dinamitle ilgili şu sözleri kullandı; Dinamiti buldum ki dünyadaki bütün ordular birbirlerini havaya uçursun ve dünya askersiz kalsın.
Pek çok kimsenin ruhsuz ve gaddar olarak tanımladığı Alfred Nobel İsveççe, Rusça, Almanca, İngilizce ve Fransızca’yı mükemmel konuşup, yazabiliyordu.
Nobel’in dinamitle ilgili çalışmalar yaptığı laboratuarda oluşan patlama sonucu kardeşi hayatını kaybetti.
Nobel ödülleri nasıl ortaya çıktı?
Alfred Bernerd Nobel, 1888 yılında gazetelerde abisi Ludwig Nobel yerine kendi adıyla yanlış basılan ölüm haberlerini okudu. Gazete başlıkları Ölüm Taciri Öldü olarak atılmıştı. Haber ajansları, Alfred Nobel’in ağabeyi yerine yanlışlıkla onun adıyla haberler ve yorumlar yaptı. Alfred Nobel okuduğu bu haberlerle gelecekte, bir ölüm taciri olarak anılacağını öngördü.
Nobel, 1896 yılında San Remo’da beyin kanaması geçirip öldüğünde yanında hizmetçisinden başka kimse yoktu.
Yaşamı boyunca gaddar ya da ruhsuz olarak nitelendirilen Alfred Nobel, tüm bunların önüne geçmek için tüm servetini ödüllere bıraktı. Alfred Nobel, ölümünden sonra tüm servetini ödüllere bıraktığı için deli olarak anıldı.
Mirasının Nobel Ödüllerinin enstitüleştirilmesi yönünde kullanılmasını ve 33 milyon 200 bin kronunun her yıl ödülleri kazananlara dağıtılmasını istedi.
Bu ödüller, fizik, kimya, tıp ya da fizyoloji, edebiyat ve barışa hizmet olmak üzere toplam beş dalda verilecekti. (Bu ödüller dağıtılırken en dikkat çeken konu ödül alan kişilerin mensubu olduğu ülkelere karşı muhalif olması ya da aldığı ödülün konusuna göre tam tersine davranmasıdır. Örneğin Nobel Barış Ödülü kazanan Myanmar Devlet Başkanının Arakanlı Müslümanlara karşı insanlık suçu işlemesi ya da olmayan Ermeni soykırımına var diyen Orhan Pamuk’un edebiyat ödülü alması örnek gösterilebilir)
Vasiyetin açıklanmasından sonra, İsveç Kralı, İsveç Bilimler Akademisi ve tıp ödülü hakkında karar veren Karolinska Enstitüsü bu olaya tepki gösterdi. Kral, vasiyeti yargı yoluyla bozdurmak için Nobel’in yeğeni Emanuel’i Rusya’dan çağırdı ancak Emanuel, amcasının vasiyetini kabul ettiğini belirtti.
Vasiyetin etrafındaki şüphe nedeniyle Norveç Parlamentosu, vasiyeti ancak 26 Nisan 1897 tarihinde onayladı.
1900 yılında İsveç hükümetinin Nobel Vakfı’nı kurmasıyla, Nobel Ödülleri düzenli olarak verilmeye başlandı.
Bir ödülün veriliş gerekçelerini anlamanın en iyi yolu, o ödülü verenlerin kim olduğunu, ilgi alanlarını ve bağlantılarını incelemektir.
Pek çok eleştirmen ve okuyucu Nobel kurumunu eleştirmekte, İsveç Akademisi’nin kararlarını ve gerekçelerini doğru bulmamaktadır ve kararların arkasında genellikle siyasi nedenler olduğu belirtilmektedir.
Bir kurum tarafından verilen bir ödül olması nedeniyle, üyelerin siyasi görüşleri, edebiyata bakış açıları ve İsveç’in siyasi politikası, kararların verilme sürecinde etkili olmuştur. Bu sorunun temel nedeni ödülü veren kurum yapısının uluslararası bir ödülü vermek için uygun olmamasıdır. Sorunun kaynağı İsveç Akademisi’nin muhafazakâr yapısıdır.
İsveç Akademisi üyelikleri ömür boyu sürmekte, edebiyat zevkleri ve edebiyata bakış açıları yıllar içinde hiç değişmeyen bir topluluk tarafından verilmektedir. Ödüle layık görülen yazarlar da çoğunlukla ülkelerinin elit tabakalarından seçilmişlerdir. Türkiye’den buna en iyi örnek, ödüle yıllardır aday gösterilen Yaşar Kemal yerine Orhan Pamuk’un almış olmasıdır.
İsveç Akademisi üyeleri tarafından, adaylar değerlendirilirken Fransızca, Almanca, Çince gibi diller dışında çok çeşitli dillerin çalışılmadığı görülmektedir. Türkçe, Danca dili gibi dillerde yazılan eserlerin sağlıklı değerlendirilmesini olumsuz yönde etkilemektedir. Bu durum Nobel edebiyat ödülleri gibi uluslararası bir ödülün verilmesi için yeterli olmamaktadır.
İsveç Akademisi’nin içyapısını değişmeden, Nobel komitesinin üyeleri her yıl ya da üç veya beş yılda bir değiştirilmeden, jüri içindeki düşüncelerin çeşitliliği sağlanamaz.
Nobel Ödüllerini veren kurumlar ve özellikleri şu şekildedir:
1) Norveç Nobel Komitesi
Norveç Parlamentosu tarafından seçilmiş 5 kişiden(milliyetçiden) oluşan bir komite tarafından verilir.
2) Karolinska Enstitüsü
1810 yılında kurulan ve İsveç’te yalnızca tıp eğitimi veren ilk kurum olan Karolinska Enstitüsü, 1901 yılından bu yana fizyoloji veya tıp alanında Nobel ödüllerini veren kurumdur.
3) İsveç Akademisi
İsveç Kraliyet Akademileri’nden biri olan İsveç Akademisi, 1786 yılında İsveç Kralı III.Gustav tarafından kurulmuştur. Görev süresi ömür boyu olan 18 üye, amaçları İsveç dilinin yüceliği, gücü ve yalınlığını korumak olan İsveçli yazarlar, dilbilimciler, edebiyat profesörleri, tarihçiler ve önemli hukukçulardan oluşmaktadır.
4) İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi
1739 yılında İsveç Kralı I. Frederick tarafından kurulan Akademi, özellikle doğa bilimleri ve matematik alanında çalışmalar yürüten 440 İsveçli ve 175 yabancı üyesi bulunan bağımsız bir kuruluştur. Nobel Komitesi’nin üyeleri de bu kurum tarafından atanmaktadır.