12 hayvanlı Türk takviminde baharın başlangıcı olan 21-22 Mart yılbaşı olarak kabul edildiği için Nevruz’un esas anlamı yılbaşı kutlamasıdır.
Nevruz kutlamaları Türklerde Mete Han zamanından beri görülmektedir. Nevruz bayramı, Türk kültürünün önemli bir tarihi zenginliğidir. Bütün Türk Dünyasında kutlanan Nevruz aynı zamanda inançlarla birlikte yorumlanmıştır.
Genelde Yeni Gün (Farsça nev:yeni, ruz:gün) olarak adlandırılmaktadır. Nevruz Türkiye’de Yılsırtı, Mart Dokuzu, Sultan Nevruz, Gün Dönümü, Yeni Gün gibi isimlerle anılır. Nevruz, Osmanlı döneminde bahar bayramı ve yeni yılın başlangıcı olarak kutlanmıştır. Atatürk, Nevruz Bayramının, Türklüğün en eski bayramlarından biri olduğunu biliyordu. 1921 ve 1925 yıllarında, Atatürk’ün huzurunda iki Nevruz Bayramı kutlanmıştır. Atatürk tarafından Nevruzun daha geniş katılımlı kutlanması teşvik edilmiştir.
Nevruz, kışın soğuğundan, kurtulup; yeşeren, doğaya duyulan sevginin, baharın gelişinin ifadesi, bayramı olarak kutlanmakta.
Nevruz, toplumsal yaşamda canlandırıcı etkisinin bulunması, geleneklerin sürmesine aracı olması, törelerin kökleşmesini sağlaması yönüyle işlevseldir. Nevruz geleneğini sürdürenler kültür taşıyıcıları olarak görev yapmaktadırlar. Nevruz, halkın ortak duygu ve düşüncelerini dile getiren, Türk kültürünün korunup yaşatılmasında önemli bir yeri olan mevsimlik törenlerimizdendir.
Anadolu’da Türkmenler Nevruzu, Eski Martın Dokuzu ve Sultan Nevruz olarak adlandırmaktadırlar. Büyük ateşler yakılıp üzerinden atlanır.
Nevruz, Gaziantep ve çevresinde Sultan Nevruz adıyla kutlanır. Diyarbakır’da halk nevruzu eğlence ve mesire yerlerine giderek kutlar. Aynı şenlik Karadeniz Bölgesinde de görülmektedir. Trakya’da Tekirdağ, Kırklareli ve Edirne’de Nevruz şenlikleri ve Mart Dokuzu adıyla şenlikler yapılır. Nevruz kutlamaları için mesire yerlerine gidilir. Eski hasırlar yakılarak üzerlerinden atlanır. İzmir ve Uşak’ta da Mart Dokuzu Şenlikleri ve Sultan Nevruz Bayramı adıyla kutlamalar yapılır. Uşak’ta Yıl Yenilendi tabiri yaygındır.
Nevruzun toplumsal anlamı ve içeriği;
Yeni yılı sevinçle karşılama, yarınlardan umutlu olma
İnsanlar arasında sevgi ve saygıyı pekiştirme
İnsanlar arasındaki dargınlıkları unutturup kardeşliği geliştirme, toplumsal huzuru sağlama
Barış ortamını sağlayarak barışı egemen kılma
Bireylere ve topluma canlılık ve hareketlilik kazandırarak yenilik sağlama
Birlik ve beraberliği sağlayıp, birlikte yaşama isteğini geliştirme
Doğa sevgisini bireylere kazandırma, doğadan yararlanmayı sağlama
Dostluğu geliştirmek, iyilik düşüncesini yaygınlaştırma, mutluluğa ulaşma
Gelenek ve görenekleri yaygınlaştırmak, inançların sergilenmesine olanak hazırlama
Hayata bağlılığı artırarak bireylere mücadele gücü kazandırma
Toplumsal dayanışmayı sağlamak, yaşam sevincini artırma
Toplumsal huzurun sağlanarak asgari müştereklerde bireyleri birleştirme
Üretkenliği artırma